* Please scroll down for a summary in English
 |
| Bitmiş kuvvetlendirici EFE-40 TYB alıcı-verici ile |
EFE-40 tek yan bant cihazımı bir süre kullandıktan sonra, arzuladığımda çıkış gücünü arttırabilmemi sağlayacak bir güçlendirici yapmak istedim. Telsizciler.org forumunda yayınlanmış, daha önceden başka amatörlerin de yapıp kullandığı bir devreyi seçtim. Kolayca temin edilebilen, ucuz IRF510 gibi aslında alçak frekanslar için tasarlanmış Mosfet tipi güç transistörlerini kullanılması, az parça gerektirmesi, göndermeye geçildiğinde bunu algılayıp güç katını kendi kendine devreye sokabilmesi, ama en önemlisi ilk defa böyle bir devreyi yapacak birine karmaşık gelmeyecek olması tercih nedeni oldu benim için.
Forumda konu hakkında epeyce bilgi olmakla birlikte, güçlendiricinin baskı devresini ve yapımına dair birçok ayrıntıyı TB5X Mehmet Bey’in İnternet sayfalarından aldım. Biraz uğraşarak şemasını da kendim çıkarttım. Aslında benzer güçlendiricilerden çok farklı bir yanı yok, örnek oluşturması açısından şu telsizcilerin yapımlarına bakabilirsiniz: G0KLA, F6BCU, ve tabii, QST'nin 1999 Nisan sayısındaki yazısıyla WA2EBY Mike Kossor. Temelde yapı hep aynı, giren işaretin seviyesini gerekiyorsa biraz azaltacak (1-2 W seviyesine düşürecek) 3 dB gibi bir zayıflatıcı, takiben çıkış yaptığınız vericininkiyle, mosfetlerin empedansını birbirine yaklaştıracak bir dönüştürücü (transformatör), mosfetlerden çıkış filtresine yine bir empedans dönüştürücü trafo. Bu arada, devrede girişten işaret uygulandığı anda bir röleye komuta edip, güçlendirmeyi devreye sokan ve alma/göndermeye ait iki devre yolundan birini seçen bir işlevsel bölümümüz daha var. Girişten işaret uygulanmıyorsa, kuvvetlendirici devresi “es geçiliyor” (bypassed) ve antenden gelen sinyal telsizimizin alış katına ulaşmaya devam ediyor.
Devreyi yaparken yine tüm parçaları tek tek ölçerek değerlerinden emin oldum. Dönüştürücüler için Micrometals firmasının BN-43-202 nüvelerini kullandım. Yüksek gerilime dayanıklı seramik kondansatörleri bulmak ise zor oldu. Piyasada tam değerleri bulamadığım için çıkıştaki filtrenin geçirgenlik eğrisinin biraz değişmesini göze alarak yakın değerleri kullandım. Mosfet olarak IRFZ24N kullandım. Orijinal olduklarından emin olabilmek için de Rom Elektronik kanalıyla bir miktar getirttim. Hemen şunu da söyleyeyim, devreyi yaptıktan sonra çalıştı ama ben her zamanki gibi en sağlıklı çalıştığı giriş seviyesi, sapma akımı (bias current) ve besleme gerilimi aralığını anlayabilmek için devreyi epeyce zorladım ve başta mosfet transistörler olmak üzere birçok parçayı yaktım, bozdum. O kadar ki plaketin üzerinde mosfetlere besleme gerilimini taşıyan devre yolu kavruldu. Eh, denemeden de bir şey öğrenilmiyor…
 |
| Soğutucu takılı olmadığı için az sonra yanacak olan gariban mosfetler |
Çok önemli bir nokta, Mosfet transistörlerin mutlaka soğutucu ile kullanılması. Devreyi kutulamadan, daha ayar ve denemeler yaparken bile uygun büyüklükte bir soğutucu bağlamak şart. Yoksa transistörleriniz daha ilk işaret girişinde hoş bir “cızt” sesiyle sizlere veda ediyor. İkinci olarak da "drain"lerin şaseden mutlaka elektriksel olarak yalıtılmış olması gerekli. Dolayısıyla ister kullandığınız kutuya, ister soğutucuya bağlayın mutlaka seramik, mika ya da silikon yalıtıcı kullanmalısınız. Ben devreyi yerleştirmek için teneke bir kahve kutusu kullandım. Kutu çok ince olduğu için, transistörlerin sırtının soğutucuya dayanması için delik açmaya gerek görmedim ve bunları pasta sürüp doğrudan kutunun iç duvarına yasladım. Diğer yana da soğutucuyu yine ısı pastası ile yerleştirip bu şekilde (vida yalıtıcıları da kullanarak) vidalayıp bıraktım. Bugüne kadar da herhangi bir sorun yaşamadım.
Ayarlar: Devreyi bitirip bağlantıları kontrol ettikten sonra girişe QRP cihazınızı (en fazla 1-2 W PEP güç vermeli), çıkışa ise 50 Ohm’luk suni yükünüzü bağlıyorsunuz. Uygun uçlarla devredeki test noktası (TP) ye bağladığınız bir ölçü aletiyle buradaki gerilime, X ve y noktalarına bağladığınız bir diğer ölçü aletiyle de akıma bakıyorsunuz. Tüm bu denemelerin sonunda sapma akımını 275 mA olarak bıraktım.
 |
Amatörün dostu Mehmet Efendi, kutularınla varol ! |
Yazmış olduğum gibi kullandığım kutu, teneke bir Türk kahvesi kutusu. Bunu boyadıktan sonra, amfinin çalışır olduğunu görebilmek için galiba 2003'te Tullins amatör bit pazarından almış olduğum bir ampermetre ve iki Germanyum diyot ile yaptığım bir “RF saptayıcı”yı (RF sniffer) ekledim. Saptayıcının “sonda”sı 10 cm’lik bir tel. Amfi tam güç ile çıkış yaptığında ampermetrenin ibresi göstergenin en sonuna kadar sapacak biçimde teli kutunun içinde uygun bir konumda bantla yapıştırıp bıraktım. Bir de kırmızı LED “gerilim var” ışığı ve ekledim. Bu şekilde ben mikrofondan konuştukça, ibre gidip geliyor. Ben de keyifle izliyorum.
Diğer tüm yapımlarımda olduğu gibi, bu amfide de BNC tipi konnektör kullandım. Amfiyi EFE-40’ın üzerine veya yanına koyuyor ve 30 cm’lik bir ara kablo ile cihaza bağlıyorum. Bu amfiyle yaklaşık 9 dB’lik güçlendirme elde ediyoruz ki, maliyetine ve basitliğine oranla bence gayet iyi. Trafoların sarım oranlarıyl oynayarak verimi biraz daha arttıtabileceğimi düşünüyorum ama henüz fırsat olmadı. Belki bir gün...
Summary in English:
Like most QRP'ers, I decided to make a SSB HF amplifier and have the capability to increase my power a bit from time to time. Of course when we speak of "increasing", what I mean is going from 2-3 Watts to 10-15 Watts level. After conducting some research, I decided to go with the amplifier presented by TB5X (click here to see the PCB template and the parts list on his page). You can find similar designs on Internet, such as the ones made by G0KLA or F6BCU. These are all very similar in terms of design, use cheap Mosfet transistors that are widely available. I also believe that most are somewhat linked to WA2EBY Mike Kossor's amplifier, which was published in the April 1999 issue of QST.
The amplifier I made has nothing special. For transistors, I used IRFZ24N instead of IRF510, and BN-43-202 cores for the transformers. Please pay attention to using a heatsink otherwise you'll sacrifice a couple of transistors during adjustment and test. After several trials, I adjusted the bias to 275 mA. The maximum input for this amplifier is 2-3 Watts. With 13.8 Volts DC, you get around 13-15 Watts for 2 Watts of input, which is close to 9 dB. That's fair considering the cost of the device (you can build one for 20 USD or so).